Η άβυσσος της περιπλοκότητας: Η αυτοκρατορία των gadgets διακινδυνεύει να μας θάψει στον πάτο ενός πύργου της βαβέλ
Του Θεοφάνη Ράπτη
Μιλώντας με τον οικοδεσπότη του παρόντος ιστολογίου σκέφτηκα σοβαρά αν θα έπρεπε να χαίρεται κανείς με την αναγνωστική επιτυχία ενός άρθρου η να περιμένει πιο προσεκτικά ώστε να βεβαιωθεί αν και κατά πόσον, έγινε επίσης αυτό πραγματικά κατανοητό με τον τρόπο που θα έπρεπε. Αναφέρομαι βέβαια στο προηγούμενο άρθρο μου για τις νέες ταυτότητες.
Να ομολογήσω πρώτα ότι επίτηδες το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου από την αρχή του επικέντρωσε σε πολλές, καθαρά τεχνικές λεπτομέρειες και ίσως και σε μια κάπως νομικίστικη διατύπωση επίτηδες. Ασκοπα μήπως? Από σαδισμό λέτε?
Kαι μάλιστα, όπως άκουσα ιδίοις ωσίν αργότερα από γνωστούς, θα έπρεπε να είχα από την αρχή εντοπίσει το περιβόητο προσθετο εδάφιο του δεύτερου ΦΕΚ και να άφηνα κατά μέρος τις περισπούδαστες αναλύσεις. Να, όπως περίπου έκανε και ο κος Φαρσαλινός δια μέσω της ‘Νόβιγια Πράβντα‘, του ‘φέησμπουκ’, για να αναπαραχθεί πανηγυρικά αργότερα απο τον κο Μάκη [1]
Δε θέλω να αναφερθώ καν σε διάφορες τηλε-περσόνες που όλα αυτά τα βρίσκουν βούτυρο στο ψωμί της ακροδεξιάς γιατί για αυτούς προφανώς, οποιεσδήποτε αντιρρήσεις είναι αναγκαστικά όλες ίδιες,
όπως λέμε ότι στο σκοτάδι της τεχνικής ένδειας, όλες οι αγελάδες φαίνονται μαύρες!
Πόσοι όμως έκαναν τον κόπο να αναζητήσουν το πραγματικό πρότυπο ISO στο οποίο υποτίθεται βασίστηκε η υλοποίηση της ηλεκτρονικής υποδομής των νεων ταυτοτήτων, το περιβόητο ‘ICAO 9303‘, το οποίο εκτός των άλλων προβλέπει και ένα τουλάχιστον αρνητικό χαρακτηριστικό, εκείνο της αμφίδρομης επικοινωνίας μέσω ενός πρωτοκόλλου που ακούει στο πομπωδώς τεχνικό όνομα ‘half-duplex transmission‘ [2].
Και φυσικά ούτε αυτό είναι αρκετό αν δεν μπορεί κανείς να βρει τις λεπτομέρειες της όποιας ανάθεσης του έργου αλλά και τις τελικές προδιαγραφές του συγκεκριμένου κατασκευαστή του συγκεκριμένου έργου εδώ.[3] Ιδίως μετά το φιάσκο των διαφόρων “Predator”, “Pegasus”, και δε συμμαζεύεται.
Εδώ λοιπόν, εμφανίζεται κατά φυσικό τρόπο ο πυρήνας του προβλήματoς. Ενός αληθινά πολύ βαθύτερου προβλήματος από τις ταυτότητες, το ηλεκτρονικό χρήμα και όλα αυτά, και τα οποία δεν
είναι παρά η εισαγωγή στην Καφκική πραγματικότητα που έπεται στο βάθος όλων αυτών.
Δεν υπάρχει καλύτερη σύμπτωση από αυτή που η ιδια η τύχη μας πρoσέφερε αυτές τις ημέρες, μέσω μιας μοναδικής είδησης για να αναδείξουμε το πραγματικό κέντρο της διαπραγμάτευσης μας εδώ.
Μόλις την περασμένη Δευτέρα, 28 Αυγούστου φαίνεται ότι ο εναέριος χώρος της Μ. Βρεττανίας γλύτωσε από θαύμα ένα τερατώδες ατύχημα που θα μπορούσε να έχει κοστίσει εκατοντάδες ζωές [4].
Το πρόβλημα παρουσιάστηκε στο σύστημα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας μιας εταιρείας όταν το πρόγραμμα αποφάσισε μονομερώς όχι μόνο να τεθεί εκτός λειτουργίας αλλά και να ακυρώσει
ταυτόχρονα και όλα τα εφεδρικά συστήματα, πράγμα που σήμαινε άμεση επαναφορά σε χειροκίνητο έλεγχο. Κρίμα που δεν μάθαμε και πόσα ακριβώς αεροπλάνα ήταν στον αέρα ταυτόχρονα εκείνες τις
στιγμές και πόσο κοντα το ένα στο άλλο!
Εκείνο που πιθανότατα δεν είναι ευρέως γνωστό είναι για τι είδους ‘πρόγραμμα‘ ακριβώς μιλάμε όταν πρόκειται για εναέρια κυκλοφορία. Mιλάμε λοιπόν για τέραστιους κώδικες εκατομμυρίων γραμμών, κάποιοι απο τους οποίους μπορεί να άρχισαν να υλοποιούνται από τη δεκαετία του 1970 και από τότε κανείς δεν τολμά να τους αλλάξει ολόκληρους λόγω του τερατώδους κόστους και σε χρόνο και σε χρήμα [5], [6]. Τόσο αβυσσαλέους όσο και εκείνοι της πιο σύγχρονης κινητής τηλεφωνίας, μέσα σε έναν από τους οποίους κατέληξε να ‘χτιστεί‘ και ένας πρωτομάστορας ονόματι Τσαλικίδης, έναν κρύο Μάρτη του 2005 [7].
Υπάρχει μάλιστα και κάποια χαρακτηριστική έλλειψη από ικανοποιητικές μελέτες σχετικά με την πιθανή αιτιώδη συνάφεια η έστω συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα περιπλοκότητας και τα επίπεδα ρίσκου και κινδύνου απορρύθμισης και κατάρρευσης περίπλοκων συστημάτων [8].
Άλλωστε, αν θέλουμε πραγματικά να μιλήσουμε για προβλήματα ευστάθειας, αρκεί να θυμίσουμε σε κάποιους ότι ήδη κυκλοφορούν ευρέως συστήματα Ηλ/μαγνητικού Παλμού για πόλεμο anti-drone [9]. Ένας σημερινός έμπειρος ηλεκτρονικός δε θα δυσκολευόταν ίδιαίτερα να συνθέσει ένα ανάλογο σύστημα είτε ευρείας, είτε στενής δέσμης για να ακυρώσει μερικές η, και πολλές ταυτότητες, κι αν πραγματικά το ήθελαν κάποιοι, ίσως και όλα τα αφηρημένα κεφάλαια τα αποθηκευμένα σε κάποια ηλεκτρονική τράπεζα τουνμέλλοντος, σε αντίθεση με εκείνες τις περιβόητες Σουμεριακές πινακίδες των πέντε χιλιάδων χρόνων που άνθεξαν ως τις μέρες μας! Τι να κάνουμε, η διαλεκτική ενίοτε κρύβει και μπόλικη ειρωνεία.
Πλην όμως, εδώ δεν μας ενδιαφέρει απλά μια εργαλειακή ποσοτικοποίηση του κινδύνου αλλά το κάτα πόσο η διαρκής εξώθηση των ανθρώπων στην ενσωμάτωση – συμμετοχή σε ολοένα και
αυξανόμενης περιπλοκότητας κατασκευές δεν είναι αυτή καθαυτή μια άφρων άσκηση σε κάτι που στο τέλος θα καταλήξει απάνθρωπο.
Οι περισσότεροι απο εμάς θα θυμούνται κάτι στο άκουσμα των λέξεων ‘Σεβέζο‘ η ’Μποπάλ’, και σίγουρα τα ονόματα ’Τσερνόμπιλ’ η ’Φουκουσίμα’. Πλην όμως, αυτά τα παραδειγματα αστοχίας μπορεί ήδη να καταγγελθούν ως ξεπερασμένα από μια τεχνολογία η οποία πλέον κινείται με άυξανόμενη ταχύτητα προς το μικροσκοπικό, το νανοσκοπικό και εν τέλει, το αόρατο.
Αυτή ακριβώς η διαρκής επιτάχυνση όμως είναι αδύνατη χωρίς την μεσολάβηση ισχυρών κεφαλαίων που πρέπει να αποσβεστούν με την όσο γίνεται γρηγορότερη κατανάλωση των κάθε είδους νέων προιόντων.
Αν μάλιστα, αυτά τα προιόντα αρχίζουν και γίνονται ολοένα και περισσότερο παρεμβατικά, είτε στο επίπεδο της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, είτε πολύ περισσότερο στην ίδια τη βιολογική, ανθρώπινη ουσία τότε θα έπρεπε να μπει φραγμός? Η μήπως οχι?
Aυτό το ερώτημα τώρα, σπανίως τίθεται άμεσα, καλυπτόμενο ως συνήθως από την πλέον ανόητη κοινοτοπία. Κάθε νέα επινόηση είναι αναγκαστικά και ’πρόοδος’ της γενικής ευτυχίας! Είναι δηλ. παράλογο σου λέει ο άλλος να είσαι ’ντεμοντέ’ και να αρνείσαι αυτό το νέο, γυαλιστερό προιόν που υπήρξε μόνο και μόνο για να σε διευκολύνει και επομένως να σε κάνει ευτυχέστερο.
Ελάχιστη νομίζω νοημοσύνη αρκεί για να αναρωτηθεί κανείς, με βάση ποιο ακριβώς ποσοτικό μέτρο μπορεί να κριθεί το αν οι σημερινοί άνθρωποι είναι όντως ευτυχέστεροι από εκείνους των οποίων το ζωντανό βίωμα περιγράφεται με γλαφυρότητα στο ‘Δεκαήμερο‘ του Βοκάκιου. Οπωσδήποτε βέβαια μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι οι σημερινοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά διευκολυμένοι, πλην όμως αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι μια ακόμη φαινάκη πλασμένη από εκείνους τους διευκολυντές που έχουν εντελώς άλλο πρόβλημα να λύσουν.
Εκείνους δηλαδή που μέσω της διαρκούς εργαλειοποίησης των ανθρώπινων όντων φροντίζουν να διευκολύνουν την διαρκή ανάπτυξη ενός κεφαλαίου το οποίο μετά και την 4η βιομηχανική επανάσταση, αγγίζοντας το απόλυτο της αυτοματοποίησης, δεν ξέρει πλέον από που να παράγει νέο χρήμα!
Φανερά πια, δεν του έμενε άλλο από το να αρχίσει να ’πριζώνει’ τα ανθρώπινα όντα στην ολοένα αυξανόμενη ποικιλία των πιο απίθανων gadgets και επινοημάτων. Αναπόφευκτα θα έρθει άυριο κάποια στιγμή που θα ζητήσει την διευκόλυνση των ίδιων μας των κυττάρων και του εγκεφάλου μας διότι ποιο άλλο έδαφος στ’ αλήθεια απέμεινε προς εκμετάλλευση? Kαι μήπως όλη η φασαρία για τα γονιδιακά φάρμακα κι εμβόλια, δεν στρεφότανε γύρω από την διευκόλυνση του ανοσοποιητικού μας?
Καταλήγουμε σταδιακά σε ένα σύστημα που παρουσιάζει την ακόλουθη φαινομενολογία. Α) Διαρκή επιτάχυνση, Β) Άμεση εφαρμογή κάθε τι τεχνικά εφικτού και, Γ) Αλληλοδιασύνδεση των πάντων. Υπό αυτό το πρίσμα, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το λιγότερο μας πρόβλημα είναι το αν θα δεχτούμε αυτό η εκείνο το gadget, είτε λέγεται ’ταυτότητα’, είτε ηλεκτρονικό χρήμα, είτε οτιδήποτε επινοηθεί αύριο.
Ο λόγος είναι απλούστατος. Πουθενά δεν αποδεικνύεται ότι τα παραπάνω τρια χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου ανάπτυξης δεν γίνονται σε βάθος χρόνου ουσιωδώς εκφυλιστικά για το ανθρώπινο είδος. Kαι βέβαια, θα μπορούσαμε να γράψουμε μελέτες εδώ για καθένα από αυτά και όλα μαζί αλλά για την ώρα αρκεί ίσως να επισημάνουμε μιαν άλλη, παράπλευρη συνέπεια.
Ήδη από τη δεκαετία του 1990, όταν εμφανίστηκαν αρκετά ισχυροί υπολογιστές ήμασταν από τότε σε θέση να δοκιμάζουμε πράγματα που μέχρι τότε μελετώνταν μόνο θεωρητικά και με μεγάλη δυσκολία. Μπορούσε κανείς να παίξει διασυνδέοντας μεταξυ τους πολλά απλά δυναμικά συστήματα. Όταν όμως πραγματικά έφτανε κανείς να συνδέσει σχεδόν τα πάντα με τα πάντα, το αποτέλεσμα συνήθως ήταν αυτό που αποκαλούμε σήμερα ’Υπερχάος’ [10] η, χάος υψηλής διαστατικότητας.
Έπειτα, υπάρχει και μια πιο γενική αλήθεια γνωστή ήδη σε όσους καταγίνονται με την θεωρία των περίπλοκων συστημάτων, η λεγόμενη ’Συνδιαστική Έκρηξη’[11]. Νομίζετε για παράδειγμα, ότι όλοι
αυτοί που έχουν πέσει με τα μούτρα στην κατασκευή κυβερνητικών απομιμήσεων του ζωντανού, όπως φερ ειπείν, τα νευρωνικά δίκτυα και οι μηχανές Α.Ι. που αναλύουν όλη την ώρα τα δεδομένα σας
όπως τα αφήνετε στο διαδίκτυο, καταλαβαινουν τι ακριβώς συμβαίνει μέσα σε αυτές? Αν ναι, τότε πλανάσθαι πλάνην οικτρά! Στην πραγματικότητα, δεν έχει βρεθεί καν τρόπος να μεταφραστεί το
αποτέλεσμα στο οποίο συγκλίνει μια οποιαδήποτε τέτοια μηχανή με ανθρώπινα κατανοητό τρόπο και η εκπαίδευση τους γίνεται μια όλο και πιο αδιαφανής διαδικασία, από το ίδιο το τερατώδες
μέγεθος της περιπλοκότητας της [12].
Κι όμως, ήδη ακούγονται φωνές, κυρίως ‘εταιρικές‘, ακολουθούμενες πάντα από τους ανάλογους, πολλαπλά ωφελούμενους ‘πωλητικούς‘ , που ζητούν την εφαρμογή τέτοιων αυτοματοποιημένων μεθόδων για δικαστικές αποφάσεις και προληπτική αστυνόμευση των σημερινών και μελλοντικών ’έξυπνων’ πόλεων. Λέγεται μάλιστα ότι ήδη μεγάλες εταιρείες κατηγοριοποιούν τους πελάτες τους με έναν τρόπο ανάλογο του Κινεζικού αλλά αόρατου, με τη βοήθεια αυτόματων συστημάτων Α.Ι.
Όσο περισσότερο τα κράτη θα αποκτούν κορπορατιστικά χαρακτηριστικά τόσο περισσότερο θα εντείνονται τέτοια φαινόμενα, έστω κι αν δεν λέγονται φανερά. Η περιβόητη ενοποίηση των διαφόρων κωδικών όπως πχ, ΑΦΜ, ΑΜΚΑ και άλλων, σε έναν μοναδικό, έχει και αυτή την έννοια της καταρχήν διευκόλυνσης ανταλλαγής αρχείων και πληροφοριών μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών συστημάτων.
Καθώς λοιπόν η σημερινή αντίληψη της πανευτυχούς προόδου τείνει προς την καθολικότητα, απαιτεί αναπόφευκτα και την καθομοίωση όλων των αλλων ανθρώπολογικών τύπων στο ίδιο καλούπι. Πόσο δύσκολο άραγε θα γίνει στο μέλλον να καταστεί κατανοητός οποιοσδήποτε που θα αντιδρούσε στο να κουβαλά πάνω του όλα όσα θα απαιτούνται από έναν σύγχρονο πανευτυχή πολίτη? Πολύ περισσότερο, πόσο κατανοητό θα είναι στους ανθρώπους του μέλλοντος το να υπάρχουν κοινότητες όπως οι Άμυς [13] στις ΗΠΑ που επιμένουν να ζουν στο ήρεμο, βουκολικό στυλ του 18ου αιωνα?
Και εν πάση περιπτώση, σε κάθε μορφή παρεχόμενης υπηρεσίας πρέπει κανείς να διακρίνει στον σκοπό αυτής της υπηρεσίας και τα μέσα που απαιτούνται για την διεκπεραίωση της. Και αν μεν, τις παλιότερες εποχές, τα μέσα προσδιορίζονταν από την ίδιο τον πάροχο, τώρα βλέπουμε μια αυξανόμενη τάση μετατόπισης όπου θα πρέπει κανείς να κουβαλά επάνω του τον γνωστό ρουφιάνο του smartphone, αύριο και στα ταμεία των super market, και στα μηχανάκια των τραπεζών και ποιος ξέρει που αλλού. Πλην όμως, πουθενά και σε κανένα σύνταγμα δεν αναφέρεται ότι ο πολίτης πρέπει να φέρει πάνω του τα εξαρτήματα μιας οποιασδήποτε ιδιωτικής εταιρείας προκειμένου να εξυπηρετηθεί. Εκτός και το κράτος αποφασίσει να μας τα κρεμάει στα αυτάκια από τότε που γεννιόμαστε αλλά τότε να πληρώνει και τους λογαριασμούς!
Αυτό το τελευταίο, επειδή ανάμεσα στους ωκεανούς των κοινοτοπιών που έχουν εκτοξευθεί εδώ κι ένα μήνα, ακούγεται επίμονα το αστείο επιχείρημα ότι έτσι και αλλιώς παραδίνουμε τα δεδομένα μας με τα έξυπνα τηλέφωνα. Μπορεί οι εν λόγω κύριοι αμα θέλουνε, να στέλνουνε φωτογραφίες και με τα σώβρακα τους στις εταιρείες αν έτσι επιθυμούν.
Υπάρχουμε και κάποιοι από εμάς όμως που μπορεί να μην αισθανόμαστε ότι χρωστάμε στις εταιρείες αυτές για να χρησιμοποιούμε τα προιόντα τους με κανέναν τρόπο για να λύνουν αυτές το δικό τους πρόβλημα κερδοφορίας σε μια γενικευμένη παγκόσμια κρίση τοξικού χρήματος, ομολόγων, και άλλων πολλών! Και γιατί στο κάτω κάτω, δεν αποτελεί αναγκαίο όρο για την επιβίωση μας ως φυσικών ανθρώπινων όντων. Από που κι ως που θα έπρεπε δηλαδή να υποχρεωθώ σε χρήση της οποιασδήποτε τεχνολογικής, είτε ’εξυπνάδας’, ειτε ανοησίας, θα σκαρφιστούνε σήμερα η αύριο?
Αλλά και εαν σκοπεύουν να το επιβάλλουν μέσω του κορπορατισμού που στην πολιτική θεωρία τουλάχιστον είναι συνώνυμο του φασισμού [14], έστω και με κοινοβουλευτικό μανδύα, τότε απλά θα μας αναγκάσουν κι εμάς να μετρηθούμε κι έπειτα να εξετάσουμε το πως θα αναμετρηθούμε. Ακριβώς επειδή τουλάχιστον οι Άμυς κατάφεραν να έχουν έστω το νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα να παραμείνουν ’φυσικοί άνθρωποι’ με τον τρόπο που αυτοί αυτοπροσδιορίζονται.
Αλλά και επειδή σε αυτο το σημείο, και πέρα από μεταφυσικές πεποιθήσεις αναδύεται μια νέα, γενικευμένη μορφή ’Αντίρρησης Συνείδησης’. Και βέβαια, μια αστική δημοκρατία που δεν αναγνωρίζει δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού, δεν είναι παρά συγκαλυμμένος κοινοβουλευτικός φασισμός.
Ο Θεοφάνης Ράπτης είναι Φυσικός, Προγραμματιστής και Συγγραφέας. Έχει αγωνιστεί πολύ νωρίτερα με το να φέρει στο φως ορισμένες πτυχές των σχεδιασμών αυτών, πρώτα απ’ όλα εκδίδοντας το βιβλίο “Τεχνοφεουδαρχία” ήδη απο το 2007.
[1] https://www.zougla.gr/greece/osmi-skandalou-stis-psifiakes-
taftotites/
[2] https://www.icao.int/publications/Pages/doc-series.aspx
[5] https://www.wired.com/2015/02/air-traffic-control/
[6] https://www.quora.com/When-was-the-last-time-the-air-traffic-
control-computer-system-updated
[7] https://www.janus.gr/2021/03/blog-post_9.html
[8] https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA482543.pdf [“A Review of
Accident Modelling Approaches
for Complex Critical Sociotechnical Systems”, 2008]
[9] https://www.nqdefense.com/what-is-anti-drone-gun/
[10] https://en.wikipedia.org/wiki/Hyperchaos
[11] https://en.wikipedia.org/wiki/Combinatorial_explosion
[12] https://builtin.com/artificial-intelligence/ai-right-
explanation
[13] https://hbr.org/2022/09/ai-isnt-ready-to-make-unsupervised-
decisions
[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Amish
[15] Antonio Costa Pinto, “Corporatism and Fascism”, Routledge
(2017) Taylor & Francis
Δείτε ακόμα: Τεχνολογία, δυστοπία, κυριαρχία: ο ορίζοντας της μελαγχολίας.
