Μυθολογία: Η απαγωγή τής Ευρώπης από τον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία

Του Βασίλη Ρενέση

Ηρωίς και θεά τής αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, των μύθων τής οποίας υπήρχον πλείσται κατά χώρας και πόλεις παραλαγαι απ’ αρχαιοτάτων χρόνων. Εξ όλων όμως των περί αυτής παραδόσεων επεκρατησαν και εν Κρήτη, αιτινες μαρτυρούσι και τας σχέσεις Κρήτης και Φοινίκης, εις την οποίαν επίσης ήσαν λίαν διαδεδομέναι αι περί Ευρώπης παραδόσεις. Κατά τας παραδόσεις ταύτας, η Ευρώπη ητο θυγατηρ τού Αγηνορος, υιού τού Ποσειδώνος και τής Τηλεφαεσσης, την οποίαν ενυμφευθη εν Φοινίκη ουτος, αδελφή δε τού Καδμου, τού Φοινικος και τού Κιλικος. (Κατά τίνα παραλλαγήν τού μύθου, την και αρχαιοτεραν πασών, ο Φοινιξ ητο πατήρ τής Ευρώπης.

Εις άλλον δε μύθον, ο Φοινιξ εμφανίζεται έχων ως σύζυγον του την θυγατέρα τού Αραβος Κασσιοπη η οποία ητο μήτηρ τού Ατυμνιου και τής Ευρώπης εκ τού Διός). Όταν η Ευρώπη έφθασεν εις ώραν γάμου ήτο τόσον ωραία, ώστε ο Ζεύς καταληφθη υπό έρωτος, όταν την είδε μίαν ημέραν να παίζει εις την παραλίαν τής Φοινίκης (Τυρου ή Σιδωνος) με τας φιλας της και να πλέκει στεφάνους εξ ανθέων. Δια να εξαπατηση την αθωαν παρθένον και να διαφυγη και την αγρυπνούσαν ζηλοτυπιαν τής συζύγου του Ήρας, μετεμορφωθη εις ωραίον λευκόν ταύρον και επλησίασε τας νεανίδας, αιτινες ηρχισαν να θαυμάζουν το κάλλος τού σώματός του και το γλυκύ και αξιεραστον βλέμμα του.

Η Ευρώπη τον επλησίασε και έστεψε την κεφαλήν του με στέφανον, εκείνος τότε εγονάτισε και ηρχισε να λειχη τούς πόδας της, με συμπαθείς δε μυκηθμους εφαίνετο ότι προεκαλει αυτήν ν’ ανεβη εις την ραχιν του. Η Ευρώπη δεν εδίστασε και με ένα πηδημα ευρέθη επί των νώτων τού ωραίου ταύρου. Τρέχει τότε εκείνος προς την θάλασσαν, ρίπτεται εις αυτήν και απάγων την λατρευτην λείαν του επί τής ράχεως του, ενώ αι φιλαι της και η προσδραμουσα, ως ηκουσε τας καυγάς της μήτηρ της, εις μάτην ωδυροντο εις την ξηράνω. Μεταφέρει δε αυτήν εις τα παράλια τής Κρήτης, παρά τον Γόρτυνα ή την Φαιστον. (Κατ’ αλλους μύθους (την Θηβαιδα τού Αντιμαχου) την μεταφέρει εις τα παράλια τής Βοιωτίας εις την πόλιν Τευμησσον). Εκεί έκρυψεν αυτήν εντός ενός σπηλαίου, το οποίον λέγεται ότι ητο το Δικταιον σπήλαιον, και ωρισεν ως φύλακα αυτής τον μυθικόν τής Κρήτης ήρωα Τάλων.

Εκ τής ενώσεως Διός και Ευρώπης εγεννηθησαν ο Μίνως, ο Σαρπηδων και ο Ραδαμανθυς, μετά την γέννησιν των οποίων υπανδρευσεν ο Ζεύς την Ευρώπην με τον εγχώριον βασιλέα Αστέριον. Αστεριος είναι και το κύριον όνομα τού Μινωταυρου (Απολλοδ. 3,1,4) όπως επίσης ητο υιός τού Τεκταμου, πατήρ τού Μίνωος και άρχων τής Κρήτης (Διοδ. Σικ. 4,60). Με το όνομα Αστεριος Δικταιος αναφέρεται εις υιός τού Μίνωος αρχηγός των Κρητων (Νον. 13, 223 35, 385 37, 82).

Κατά τούς ποιητας τής Αλεξανδρείας, τούς οποίους ακολουθησαν και τινες καλλιτεχναι, την απαγωγήν έκαμεν ο ταύρος τής Κρήτης, ο γνωστός εξ άλλων μύθων, ταυτην προς τον Δία. Προς ανεύρεσην τής Ευρώπης απεστάλησαν υπό τού Αγηνορος οι τρεις υιοί του με την απειλήν ότι δεν θα δεχθη αυτούς εις τα ανάκτορα του αν επιστρεψωσιν άνευ τής αδελφής των.

Επίσης οικειοθελώς ανέλαβον να μεριμνησουν διά την εξευρεσιν της και η μήτηρ της Τηλεφασσα (Τηλεφαεσσα) και ο υιός τού Ποσειδώνος (κατά τον Φερεκυδην τού Κιλικος) Θάσος. Ο Φοινιξ και ο Κιλιξ, αφού δεν ηδυνήθησαν ‘ανακαλύψουν το καταφύγιον τής αδελφής των, εγκατασταθησαν ο μεν πρώτος εις την απ’ αυτού ονομασθείσαν Φοινίκην, ο δε δεύτερος εις την απ’ αυτού ονομασθείσαν Κιλικιαν.

Ο δε Καδμος, αφού περιεπλανηθη προς αναζήτησιν της εις την Ρόδον, την Θήραν, την Θάσον, τα παράλια τής Θράκης, ένθα ενεταφιασε την αποθανουσαν μητέρα του έφθασε τέλος εις Δελφούς, υπό τού μαντείου των οποίων διεταχθη να παραιτηθη τής αναζητήσεως τής αδελφής του και να ιδρυση πόλιν συμφώνως προς τον δοθεντα εις αυτόν χρησμόν, και ούτως έκτισε τας Θήβας. Και ο Θάσος μετά ματαιαν και αυτός προς αναζήτησιν τής Ευρώπης περιπλάνησιν, εγκατεσταθη εις την απ’ αυτού ονομασθείσαν νήσον Θάσον.

Εκ των άλλων περί Ευρώπης παραδόσεως κυριωτεραι ήσαν αι εξής : Κατά τον Ησιοδον ητο θυγατηρ τού Ωκεανού και τής Τηθύος (κατ’ άλλην δε, εξ ίσου παλαιάν παράδοσιν, τής Παρθενοπης) και αδελφή τής Θράκης, τής Ασίας και τής Λιβύης. Κατά τον εις Απόλλωνα Πυθιον ομηρικόν ύμνον, η Ευρώπη ήτο η επώνυμος ηρωίς τής από τού ισθμου τής Κορίνθου μέχρι τής Θράκης εκτεινομενης ηπειρωτικής Ελλάδος ή, μόνης τής Θράκης από των μηδικων δε πολέμων τής μεγάλης ηπείρου, ητις και σήμερον ταύτας η ήπειρος Ευρώπη ωνομασθη ούτω. Ετερα παράδοσις έφερε ταυτην ως επώνυμον ηρωίδα τής χώρας τού Οδυσσέως, εκ τής οποίας είχε γεννηθη ο επώνυμος τής Δωδώνης ήρως Δωδων. Κατά την παράδοσιν ταυτην ο εν Δωδώνη λατρευομενος “ευρύοπας Ζεύς” είχε προσελκύσει την Ευρώπην εις τα ερωτικά δίκτυά του δια δωρεάς προς αυτήν ωραίας κυνος, εκ τής οποίας κατήγοντο οι Μολοσσοι (λυκόσκυλοι) τού Οδυσσέως και Τηλεμαχου.

Υπό τού Πινδάρου γίνεται μνεία και Ευρώπης θυγατρος τού Τιτιου, ητις εκ τού Ποσειδώνος εγέννησε τον Ευφημον.

Τής Ευρώπης η λατρεία ήτο διαδεδομένη καθ’ όλην την αρχαίαν Ελλάδα, ιδίως όμως επεχωριαζεν εν Κρήτη, και κυρίως εν Γορτυνι, εις τον έτερον των λιμένων τής οποίας τον Λεβηνα κατά την παράδοσιν, απεβιβασθη ο Ζεύς Ταύρος φέρων την Ευρώπην εκ Φοινίκης. Εις την πόλιν ταυτην ετιματο ως μεγάλη θεά και σύζυγος τού Διός

διά τούτο και παρίστατο ενίοτε κρατούσα σκήπτρον, επί τού οποίου εκαθητο πτηνόν, και έφερε πιλον επί τής κεφαλής και εκυριαρχει η μορφή της μετά τού Διός και ταύρου επί των αρχαιοτερων νομισμάτων της.

Εις την Γόρτυνα ωσαυτως ετελείτο προς τιμήν της και η εορτή των Ελλωτιων, των οποίων η τέλεσις μαρτυρεί την σεληνιακήν προελευσιν τής θεάς Ευρώπης και ότι αυτη είναι μία γηινη θεοτης, μετά τής οποίας ενουτε ο Ζεύς (ουρανός) εις την σκιάν τής αειθαλούς πλατανου τής Γόρτυνος ή εντός τού σπηλαίου τής Τευμησσου δι’ ιερού γάμου, εις ανάμνησιν τού οποίου ετελουντο τα Ελλωτια, πομπή κατά την οποίαν εικοσαπηχυς την περίμετρον εκ μυρσίνης στέφανος “Ελλωτις” καλούμενος, ως και η θεά, εφερετο υπό των εορταστων.

Τα Ελλωτια ούτως είναι εορτή θεογαμιων τού ουρανού και τής γης, τού αιωνίου ζεύγους, το οποίον δημιουργεί την ζωήν. Τα Ελλωτια ετελουντο και εν Κορινθω προς τιμήν τής Ευρώπης ή τής Αθηνας των οποίων Ελλωτις ητο επίθετον αυτών. Ελλωτις ητο η ονομασία παλαιάς κριτικής θεότητας, ταυτισθεισα ύστερον και προς την Αθηνάν. Με το αυτό επίθετο αναφέρεται και μία θυγατηρ τού Τιμάνδρου τού Κορίνθου. Κατ’ άλλους την προέλευσιν τής λατρείας τής Ευρώπης έχει εκ τής Δωδώνης, ένθα κατωκουν οι Σελλοι ή Ελλοι όπως και ο δεσμός αυτής προς την σύζυγον τού υιού της Μίνωος Πασιφάην, ήτις ωσαυτως ειχεν ερασθή ενός θείου ταύρου, και τον δεύτερον σύζυγόν της Αστέριον.

Εκτός τής Γόρτυνος ετιματο εν Φαιστω και Κνωσω και εν απάση εν γένει τη Κρήτη εν σπηλαίων, τής οποίας (τω Δικταιω) επιστεύετο ως προελεχθη, ότι ειχεν αποκρυβη υπό τού Διός.

Μετά την Κρήτην και Ηπειρον (την Δωδώνην) ετιματο εξαιρετικώς επίσης εν Φοινίκη, ένθα επεχωριαζον αι αυται περίπου με τας εν Κρήτη περί αυτής παραδόσεις, διότι ηλλασε μόνον το όνομά τής μητρός της, ήτις εκαλείτο κατά την φοινικικήν παράδοσιν Αγριόπη και προσετιθετο εις τούς αδελφούς της και ο Κηφευς.

Εν Φοινίκη η λατρεία τής Ευρώπης εταυτίσθη προς την της Αστάρτης, ήτις πάλιν εν Φοινίκη συνεχεετο μετά τής Αιγυπτιας θεάς Ισιδος και παρίστατο επί νομισμάτων τής Κιλικιας και Κύπρου καθιμένη επί ταύρου.

Πολύ διαδεδομένη ωσαυτως ητο η λατρεία τής Ευρώπης εν Θράκη, ένθα, ως προελεχθη, και απέθανεν η μήτηρ αυτής Τηλεφαεσσα.

Εκεί υπήρχε και η παράδοσις ότι ο Βόσπορος υπό μορφήν βοος, οτε απήγαγεν επί των νώτων του την Ευρώπην ή Ευρωπειον, θυγατέρα ή σύζυγον τού εγχωριου ηγεμόνος Αγηνορος και αδελφήν τού Φινεως.

Εν Αιτωλία ετιματο η Ευρώπη ως θυγατηρ τού Φοινικος και τής Περιμηδης, θυγατρος τού βασιλέως Οινεως.

Εν Βοιωτία κυρίως μεν ετιματο εν Τευμησσω, ένθα κατά την επιχωριον παράδοσιν έκρυψεν αυτήν ο Ζεύς και ωρισε φύλακα αυτής ένα κυνα, αλλά και εν Λεβαδεια, ένθα Ευρώπη επεκαλειτο η Δημήτηρ, ήτις ελεγετο και τροφός τού Τροφωνιου, εν Τανάγρα, εν Ογχηστω, εν Ελεωνι, και εν Μεδεωνι.

Διαδεδομένη ήτο η λατρεία της και εις τας νήσους Δήλον και Κύπρον, ένθα επιστεύετο ότι και ετελεσθησαν οι μετά τού Διός γάμοι της ως και εις τας μικρασιατικας χώρας Λυκίας , τής οποίας ο επιχωριος ήρως Σαρπηδων ελεγετο υιός της. Επίσης εις Καριαν, τής οποίας ο επιχωριος ήρως Ατυμνιος ελεγετο ωσαυτως υιός της, και εις Κιλικιαν τής οποίας ο επώνυμος ήρως ήτο αδελφός της, και τας πόλεις Μίλητον και Κών. Αλλά και εις την Μακεδονίαν, ένθα και πόλις ομώνυμος τής θεάς υπήρχε, και εις την Θεσσαλίαν, ένθα ελεγετο σύζυγος επιχωριου ηρωος, τού Αστέριου. Ητο διαδεδομένη η λατρεία της ακόμη δε και εις την Πελοποννησον, εις Σπάρτην ιδίως, ένθα ελεγετο και μήτηρ τού Καρνειου, εις Άργος, ένθα η Ηρα εκαλείτο Ευρωπια και η Ευρώπη ελεγετο σύζυγος ενός των βασιλέων τής χώρας τού Αιγύπτου ή Ατρεως, ή Φορωνεως και ιδίως τού Δαναού, οστις είχε νυμφευθη αυτήν, θυγατέρα ούσαν· τού Νείλου εν Αιγυπτω, εν Σικυωνι και εν Κορινθω.

Ίχνη ακόμη τής λατρείας της δεν λείπουν και εξ Αττικής και Μεγαριδος.

ΑΣΤΥΠΆΛΑΙΑ (Μυθολ.) :

Θυγατηρ τού Φοινικος και τής Περιμηδης, αδελφή τής Ευρώπης γεννησασα εκ τού Ποσειδώνος δύο υιούς : τον Αγκαιον βασιλέα των Λελεγων επί τής Σάμου και τον Ευρυπυλον, βασιλέα των Μεροπων επί τής νήσου Κω. (Απολλόδ. Β, 7,1,και Απολ. Ροδ. Β 886)Την Αστυπάλαια απήγαγε ο Ποσειδών με μορφή ιπτάμενου τίγρη.