Οι «Μορίες» Οι ιερές ελιές της Αθηνάς

Ο μύθος της διαμάχης μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα για την πόλη του Κέκροπα είναι γνωστός. Ο Ποσειδώνας χτυπώντας την τρίαινα του έκανε να αναβλύσει μια πηγή, η Αθηνά εμφάνισε την πρώτη ήμερη ελιά με καρπό. Οι Αθηναίοι επέλεξαν την ελιά, η πόλη τους πήρε το όνομα της θεάς και έκτοτε μπορεί να είχαν πρόβλημα με το νερό αλλά ευδοκίμησαν λόγω του ευλογημένου καρπού.

Από αυτή την πρώτη ιερή ελιά της Αθηνάς, γεννήθηκαν άλλες δώδεκα ελιές τις οποίες οι Αθηναίοι φύτεψαν στις ισάριθμες πύλες της Ακαδημίας, και με την σειρά τους από αυτές τις ιερές, Μορίες, ελιές σιγά σιγά δημιουργήθηκαν οι ιεροί ελαιώνες των Αθηνών. Αιώνες αργότερα οι Αθηναίοι διαπίστωσαν πως υπήρχαν πια ελαιόδεντρα που προέρχονταν από την πρώτη ελιά σε όλη την πόλη διάσπαρτα, αιωνόβια δέντρα τα οποία όρισαν εξίσου ιερά.

Τα δέντρα αυτά τα ονόμασαν Μορίες, μάλλον από το μόριο-κομμάτι καθώς όλα προέρχονταν από μεταφυτεύσεις-μέρη/κομμάτια της πρώτης ελιάς που δέσποζε στον βράχο της Ακροπόλεως. Λέγαν όμως και έναν μύθο. Πως ο γιος του Ποσειδώνα, ο Αλιρρόθιος, με την προτροπή του χολωμένου θεού που είχε χάσει την διαμάχη για την πόλη, βάλθηκε κάποια στιγμή να κόψει όλες τις Μορίες, εκδικούμενος τους Αθηναίους. Αλλά προτού ακόμα ακουμπήσει το υψωμένο τσεκούρι στο πρώτο δέντρο αυτός έπεσε νεκρός. Έτσι λένε πως το όνομα προήλθε από τον Μόρο, τον θάνατο του Αλιρρόθιου.

Προέλευση της ονομασίας «Μορίες»

Για την προέλευση της ονομασίας «Μορίαι» των ἱερῶν δέντρων, ἀναφέρονται διάφορες ἐκδοχές.

Σύμφωνα μὲ μιὰ ἐκδοχὴ (Ψιλάκης, 1999) ἡ ὀνομασία μπορεῖ νὰ ὀφείλεται στὸ ὅτι πιστευόταν ὅτι οἱ ἐλιὲς αὐτὲς ἦταν «μεμορημέναι …ὡς ἀποκοπεῖσαι ἡ πολλαπλασιασθεῖσαι ἐκ τῆς πρώτης καὶ ἀρχεγόνου ἐλαίας».

Σύμφωνα μὲ μιὰ ἄλλη ἐκδοχὴ (Σταματοπούλου,2003) ἡ ὀνομασία «Μορίαι» ἀποδόθηκε στὰ δέντρα, λόγῳ τοῦ θανάτου (μόρου) του Ἀλιρρόθιου, γιοῦ τοῦ Ποσειδῶνα, ποὺ ἀποφάσισε μὲ προτροπὴ τοῦ πατέρα του νὰ κόψει τὶς ἱερὲς ἐλιές, ποὺ εἶχαν προέλθει ἀπὸ τὴν πρώτη ἐλιά, γιατί ἐξ αἰτίας τῆς ἔχασε τὴν πατρότητα τῆς Ἀθήνας. Ὅταν ὅμως ὁ Ἀλιρρόθιος, κατὰ τὴν παράδοση, ὕψωσε τὸν πέλεκυ γιὰ νὰ κόψει τὶς ἱερὲς ἐλιές, αὐτὸς ἔπεσε καὶ τὸν χτύπησε θανάσιμα. Γιαυτὸ οἱ ἱερὲς ἐλιὲς ποὺ προκάλεσαν τὸν θάνατό του (μόρο) ὀνομάστηκαν Μορίαι.

Πάντως τὰ σημερινὰ δεδομένα συνηγοροῦν ὅτι ἡ ὀνομασία «Μορία» μᾶλλον προέρχεται ἀπὸ τὴν λέξη μόριο ποὺ σημαίνει τμῆμα, τεμάχιο. Κι αὐτὸ γιατί ἡ ἐλιὰ τῆς Ἀκρόπολης (ἀνεξάρτητα του πὼς βρέθηκε ἐκεῖ) σύμφωνα μὲ ὅλες τὶς μαρτυρίες ἦταν ἥμερη καὶ εἶναι φανερὸ ὅτι οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς θὰ ἤθελαν νὰ ἀποκτήσουν καὶ ἄλλα δέντρα ὅμοια μὲ αὐτή. Αὐτὸ ὅμως δὲν μποροῦσε νὰ γίνει, σύμφωνα μὲ ὅσα σήμερα εἶναι ἐπιστημονικῶς γνωστά, παρὰ μόνο μὲ τὴν χρήση κάποιου τμήματος (μορίου) ἀπὸ τὰ σωματικὰ κύτταρα τοῦ δέντρου. Τὸ τμῆμα αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἦταν ἀνάλογα μὲ τις τότε γνώσεις πολλαπλασιασμοῦ ἕνα ἁπλὸ μάτι ἡ ἕνα βλαστὸς (ἐμβόλιο) μὲ τὸ ὁποῖο μποροῦσε νὰ ἐμβολιαστεῖ κάποιο ἄλλο ἄγριο δέντρο, ἕνας γόγγρος (τεμάχιο) ἡ μιὰ παραφυάδα ἀπὸ τὴν βάση τοῦ δέντρου, ἡ ἕνα μόσχευμα (τεμάχιο ἀπὸ ἕνα κλῶνο τοῦ δέντρου) τὸ ὁποῖο μποροῦσε νὰ φυτευτεῖ καὶ νὰ δώσει ἕνα νέο δέντρο.

Νομικὴ προστασία των «Μοριῶν»

Οἱ Μορίες ἐλιὲς ἀρχικὰ ἦταν συγκεντρωμένες στὴν Ἀκαδημία ὅπου ὑπῆρχε τὸ ἱερὸ ἄλσος. Ἀργότερα ὅμως καταγράφηκαν ὡς Μορίες ὅλες οἱ παλιὲς ἐλιὲς τῆς Ἀττικῆς καὶ ὑπῆρχε εἰδικὴ νομοθεσία γιὰ τὴν προστασία τους ἀλλὰ καὶ κανόνες γιὰ τὴν καλλιέργεια τους.

Ὁ Ἀριστοτέλης μας πληροφορεῖ σχετικὰ μὲ τὴν διατήρηση, τὸν τρόπο συγκομιδῆς καὶ τὴν διάθεση τοῦ ἐλαιόλαδου τῶν Μοριῶν. Ὁ ἰδιοκτῆτες τῶν ἱερῶν δέντρων ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ τὰ προστατεύουν, νὰ μὴν καλλιεργοῦν γύρω ἀπὸ αὐτὰ καὶ νὰ διατηροῦν τὸν ξύλινο φράκτη προστασίας τους ποὺ ὀνομαζόταν «σηκός». Ὑπῆρχαν εἰδικοὶ «ἐπιγνῶστες» γιὰ τὸν ἔλεγχο τῆς καλῆς τους κατάστασης. Καταστροφὴ κάποιου δένδρου θεωρεῖτο πράξη τῆς ὁποίας ὁ ὑπαίτιος «ἐζημιοῦτο θανάτῳ». Οἱ ἰδιοκτῆτες ἱερῶν δένδρων ὑποχρεωνόταν νὰ διατηροῦν ἀκόμα καὶ τοὺς κορμούς τους ὅταν ἀπὸ κάποια αἰτία ξεραινόταν γιατί ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τῆς ἀναβλάστησης τους.

Οἱ «Μορίες στὸν Ἀθλητισμό.

Τὸ λάδι ποὺ παραγόταν ἀπὸ τὶς «Μορίες» ἐλιὲς παραδιδόταν στοὺς «Ταμίες» τῆς Ἀκρόπολης οἱ ὁποῖοι τὸ φύλαγαν γιὰ νὰ τὸ μοιράσουν κατὰ τὰ Παναθήναια στοὺς Ἀθλητὲς γιὰ νὰ ἀλείψουν τὰ σώματα τους, ἡ στοὺς «ἀθλοθέτες» ποὺ ἔδιδαν ἀμφορεῖς γεμάτους μὲ ἐλαιόλαδο στοὺς νικητὲς τῶν Παναθηναϊκῶν ἀγώνων .

Μέχρι τὸ 390 π.χ. , σύμφωνα μὲ τὸν Ἀριστοτέλη, ἡ Πόλη παραχωροῦσε τὸ δικαίωμα τῆς συλλογῆς των Μοριῶν στοὺς ἰδιοκτῆτες τους οἱ ὁποῖοι εἶχαν ὑποχρέωση νὰ ἀποδίδουν μιὰ συγκεκριμένη ποσότητα λαδιοῦ γιὰ κάθε δέντρο τὸν χρόνο. Ἀργότερα ὅμως ἡ Πόλη ἀνέθετε τὴν συγκομιδή των Μοριῶν σὲ ἕνα σημαντικὸ Δημόσιο ἄρχοντα ποὺ ὀνομαζόταν «Ἐπώνυμος» γιατί αὐτὸς θὰ ἔδιδε τὸ ὄνομα τοῦ στὸ ἔτος ποὺ θὰ βρισκόταν στὴν ἐξουσία. Οἱ ἰδιοκτῆτες των Μοριῶν ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ δώσουν στὸν «Ἐπώνυμο» μιὰ ποσότητα ἴση πρὸς «τρία ἡμικοτύλια ἀπὸ τοῦ στελέχους ἔκάστού» ποσοτητα ποὺ ἰσοδυναμοῦσε μὲ μισὸ λίτρο ἀπὸ κάθε δέντρο

Πηγή