Τι είναι το γοργόνειο;

Στην αρχαία Ελλάδα , το γοργόνειο ήταν ένα αποτροπαϊκό φυλαχτό που απεικόνιζε το κεφάλι της Γοργώς ή Μέδουσας, που αποκεφάλισε ο Περσέας και με αυτό η Αθηνά στόλιζε την ασπίδα της.

Όποιος αντίκριζε το φριχτό αυτό πρόσωπο η συναντούσε το βλέμμα της πέτρωνε από το φόβο. Τη Μέδουσα αποκεφάλισε ο Περσέας, με την βοήθεια της Αθηνάς και του Ερμή. ‘Υστερα η Αθηνά το τοποθέτησε στην ασπίδα της.

Οι προγονοί μας τιμούσαν την μέδουσα ως κατεξοχήν τυχερό και αποτροπαϊκό φυλαχτό και την τοποθετούσαν στην ασπίδα τους έτσι ώστε κατά μια έννοια να μεταφέρουν τον φόβο στον εχθρό.

Το γοργόνειο εμφανίζεται στην ελληνική τέχνη από τις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ., αν και μπορούμε να βρούμε απεικονίσεις και πολύ πιο πίσω στην ιστορία.

Υπάρχει μια παρόμοια εικόνα από το ανάκτορο της Κνωσού, που χρονολογείται στον 15ο αιώνα π.Χ. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το γοργόνειο εκτείνεται τουλάχιστον στο 6.000 π.Χ., συνδέοντάς το με πρωτόγονους λαούς, με μοτίβα νεολιθικής τέχνης, ανθρωπόμορφα αγγεία και μάσκες.

Που το συναντάμε;

Το γοργόνειο το συναντάμε σε ναούς, ρούχα, πιάτα, όπλα και νομίσματα. Τα νομίσματα με το γοργόνειο χτυπήθηκαν σε 37 πόλεις, καθιστώντας την εικόνα του σαν την δεύτερη πολυπληθέστερη παρουσία.

Σε ψηφιδωτά και δάπεδα, το γοργόνειο απεικονιζόταν συνήθως δίπλα στο κατώφλι, σαν να το φρουρούσε από εχθρικούς εισβολείς.

Όταν αυτό απεικονιζόταν πάνω από την πόρτα του κλιβάνου προστάτευε τον ιδιοκτήτη από ατυχίες.

Όποιος καθόταν απέναντι από το πρόσωπο της Μέδουσας, δηλαδή το Γοργόνειο, κινδύνευε ακόμα και με θάνατο. Όποιος βρισκόταν πίσω από αυτό, έβλεπε τους εχθρούς να τρέπονται σε φυγή.

Ο Όμηρος αναφέρεται στο γοργόνειο τέσσερις φορές, κάθε αναφορά του έχει να κάνει με το κεφάλι μόνο, σαν να μην είχε σώμα.

Πριν από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., απεικονιζόταν ως ιδιαίτερα άσχημο, με μια προεξέχουσα γλώσσα, χαυλιόδοντες χοίρου και πρησμένα μάγουλα.

Τα μάτια του κοιτάζαν σταθερά το θεατή και στα μαλλιά του τυλίγονταν φίδια ή έκαναν συστροφή γύρω από το κεφάλι του.

Σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται με γενειάδα, κάνοντάς τo να φαίνεται ως μια οργανική θεότητα που μοιάζει με τον Διόνυσο. (πιθανώς αντιπροσωπεύει στυλιζαρισμένα μαλλιά ή ραβδώσεις αίματος) που μπορεί να αποδίδονται στον αποκεφαλισμό της Μέδουσας από τον Περσέα.

Πανοπλία Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το γοργόνειο το βλέπουμε συχνά και στη θωράκιση των βασιλιάδων όπως το φορούσε και ο Μέγας Αλέξανδρος στην πανοπλία του.

Στην κεντρική πλάκα του στήθους βρισκόταν τοποθετημένο μπρούτζινο αποτροπαϊκό φυλαχτό γοργόνειο. (το αυθεντικό γοργόνειο έχει βρεθεί στον προθάλαμο του «Τάφου του Φιλίππου»)

“Ψηφιδωτό που αναπαριστά τη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον του Δαρείου Γ΄ στην Ισσό. Στη μέση του θώρακα διακρίνεται το γοργόνειο.”

Από ότι φαίνεται το γοργόνειο το συναντάμε ακόμα και στο Βυζάντιο ως δείγμα εκχριστιανισμού των αρχαίων γλυπτών που στολίζανε τους ναούς.

Παρακάτω μια εικόνα από το βυζαντινό μουσείο. Αμφίγλυπο θωράκιο με παράσταση γοργονείου και σταυρού στην άλλη όψη, το οποίο ανακαλύφθηκε στο Λέχαιο της Κορινθίας το 1894.