Τι ήταν τα Θεσμοφόρια στην αρχαία Ελλάδα: Μια θρησκευτική γιορτή προς τιμή της Δήμητρας και της Περσεφόνης, όπου οι άνδρες απαγορεύοταν να παρευρεθούν.

Τα Θεσμοφόρια ήταν μια θρησκευτική γιορτή στην αρχαία Ελλάδα προς τιμήν της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης, της θεάς της γεωργίας και της γονιμότητας. Πραγματοποιούνταν ετησίως, και συνέπιπτε με τη φύτευση των σπόρων στα τέλη του φθινοπώρου, αν και σε ορισμένες περιοχές συνδέθηκε με τη συγκομιδή. Η συγκεκριμένη εκδήλωση γιόρταζε την ανθρώπινη και γεωργική γονιμότητα και ήταν μια από τις πιο διαδεδομένες στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. 

Οι τελετουργίες κρατήθηκαν μυστικές και αποκλειστικά για ενήλικες γυναίκες, τις λεπτομέρειες των οποίων δεν γνωρίζουμε ούτε σήμερα, διατηρώντας έτσι ένα μυστήριό στους αιώνες.

Η γιορτή διοργανωνόταν ακριβώς την ίδια μέρα με την εορτή του θανάτου του Όσιρη στην Αίγυπτο, δηλαδή τη φθινοπωρινή ισημερία. Διαρκούσε τέσσερις ημέρες, από την 9η μέχρι την 13η, ή από την 10η μέχρι 14η Πυανεψιώνος (Ο Πυανεψιών είναι ο τέταρτος στη σειρά μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από μέσα Οκτωβρίου μέχρι μέσα Νοεμβρίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα), που αντιστοιχεί στα τέλη Οκτωβρίου κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Η προέλευσή της πιθανότατα χρονολογείται πριν από τον ελληνικό αποικισμό στην Ιωνία τον 11ο αιώνα π.Χ., και η έκταση του εορτασμού του υποδηλώνει ότι ήταν κοινή πρακτική σε διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσμου, όπως η Αθήνα, η Αρκαδία, η Σικελία και η Ερέτρια.

Η πρώτη μέρα ονομάζονταν Στηνία, σε ανάμνηση της άφιξης της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Οι επόμενες τρεις μέρες ήταν της τελετής, και ονομάζονταν Κάθοδος, Νηστεία και Καλλιγένεια.

Η Δήμητρα, θεά της γεωργίας και της γονιμότητας, και η κόρη της Περσεφόνη ήταν οι κεντρικές θεότητες της γιορτής. Ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης συμβόλιζε τον κύκλο των εποχών: η Περσεφόνη, που απήχθη από τον Άδη, περνά ένα μέρος του χρόνου στον κάτω κόσμο, προκαλώντας το πένθος της Δήμητρας και τη στειρότητα της γης. Η επιστροφή της σηματοδοτεί την άνοιξη και την ανανέωση της γονιμότητας. Τα Θεσμοφόρια, γιορτάζοντας αυτόν τον μύθο, προώθησαν τη γονιμότητα τόσο της γης όσο και των γυναικών.

Η γιορτή ήταν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση, με πλήρη απαγόρευση συμμετοχής ανδρών και την γνώση του τι συνέβαινε εκεί. Περιελάμβανε τελετουργίες θυσίας και κρατούσε μυστικές γεωργικές πρακτικές. Σύμφωνα με ένα σχόλιο στους Διαλόγους των Κουρτιζάνων του Λουκιανού , οι χοίροι θυσιάζονταν και τα λείψανά τους τοποθετούνταν σε λάκκους που ονομάζονταν μέγαρα . Αυτά τα υπολείμματα ανακτήθηκαν αργότερα και διασκορπίστηκαν στα χωράφια, συμβολίζοντας τη γονιμότητα και την ανανέωση της γης.

Μια επιγραφή από τη Δήλο δείχνει ότι το κόστος των Θεσμοφορίων περιελάμβανε πληρωμή σε κάποιον που θυσίαζε τους χοίρους ως τελετουργικό, αν και σε άλλα μέρη οι γυναίκες έκαναν οι ίδιες τις θυσίες.

Το τελετουργικό αποτελούνταν από τρεις φάσεις . Η πρώτη μέρα, γνωστή ως άνοδος , περιελάμβανε την ανάβαση των γυναικών στο ιερό, το Θεσμοφόριο. Αυτή η ημέρα ήταν αφιερωμένη στις προετοιμασίες, συμπεριλαμβανομένης της επιλογής δύο γυναικών για την επίβλεψη των εορτασμών, μετά την οποία όλες κατασκήνωσαν για να περάσουν το υπόλοιπο φεστιβάλ στο ιερό.

Η δεύτερη μέρα, τα Νέστεια , ήταν ημέρα νηστείας μιμούμενη το πένθος της Δήμητρας για την απώλεια της Περσεφόνης. Οι γυναίκες κάθονταν στο έδαφος σε καθίσματα από φυτά, συμβολίζοντας την αποχή και το πένθος.

Η τρίτη μέρα, η καλλιγένεια («όμορφη γέννηση»), επικεντρώθηκε στην επίκληση της θεάς και στην προσευχή για γονιμότητα. Αυτή η ημέρα σηματοδότησε την κορύφωση του φεστιβάλ με τις γυναίκες να καλούν τη θεά για ευλογίες για τη δική τους γονιμότητα και ευημερία.

Τα Θεσμοφόρια δεν ήταν απλώς μια θρησκευτική γιορτή αλλά και μια επιβεβαίωση της λατρείας της γονιμότητας και της γεωργίας στην αρχαία ελληνική κοινωνία, και από αυτή την άποψη, μπορεί να συγκριθεί με άλλες γιορτές γονιμότητας αρχαίων πολιτισμών, όπως τα Consualia στη Ρώμη.

Εστιάζοντας στη Δήμητρα και την Περσεφόνη, τιμούσαν τις δυνάμεις της φύσης και της αναγέννησης, αναδεικνύοντας τον κρίσιμο ρόλο της γυναίκας στην ελληνική θρησκεία και την κοινωνία και παρέχοντάς τους έναν αποκλειστικό ιερό χώρο.

Δείτε ακόμα: Η μεγάλη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου στην αρχαία Ελλάδα, τα γενέθλια της Θεάς Αθηνάς.