Οι ρίζες της Αποκριάς στην αρχαία Ελλάδα
Η παγκοσμίως γνωστή γιορτή του Καρναβαλιού έχει τις ρίζες της που αλλού, στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στις παγανιστικές τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων προς τιμήν του Διονύσου, Θεού του κρασιού και των εορτασμών.
Η λέξη Καρναβάλι μας παραπέμπει στην αγγλική λέξη «carnival» που προέρχεται από το λατινικό «carnem levare» ή «carnis levamen», που σηµαίνει «διακοπή της βρώσης κρέατος». Στα ελληνικά χρησιμοποιείται η λέξη «Αποκριά» και σηµαίνει ακριβώς το ίδιο.
Η πιο γνωστή Διονυσιακή εορτή ήταν τα Ανθεστήρια που πραγματοποιούνταν για τρεις ημέρες στην Αθήνα κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα δηλαδή τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου. Σε όλες αυτές τις γιορτές το κοινό στοιχείο που παραμένει μέχρι και σήμερα είναι ένα, η σατυρική μεταμφίεση.
Στην αρχαία Ελλάδα αυτή η σάτιρα εκφράζονταν με πήλινες μάσκες-προσωπεία ή με δέρματα ζώων ενώ μερικοί σάτυροι έβαφαν το πρόσωπό τους με τρυγία-το κατακάθι του κρασιού-και στεφανώνονταν με κλαδιά κισσού-το ιερό φυτό του Διονύσου- προσπαθώντας να τον τιμήσουν την στιγμή που εμφανιζόταν με το τροχοφόρο καράβι του. Ακολουθούσαν αγώνες οινοποιίας και μερικά έθιμα όπως ο γάμος του Θεού Διονύσου με την βασίλισσα-γυναίκα του εκάστοτε βασιλέα της Αθήνας-ενώ τα απογεύματα λάμβαναν χώρα τα γνωστά πειράγματα σε περαστικούς και διαβάτες τα λεγόμενα ‘’αι εκ των αμαξών λοιδορίαι’’.
Αυτή η παράδοση τελικά εξαπλώθηκε σε όλα τα µέρη του κόσµου µέσω της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, όμως οι παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωµένες που δεν καταργήθηκαν ποτέ. Όταν εμφανίστηκε ο Χριστιανισµός, αν και οι άνθρωποι σταμάτησαν να λατρεύουν τους θεούς τους, οι συνήθειες των Ελλήνων να µεταµφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόµους παρέµειναν μέχρι σήμερα.
Όλα τα έθιμα έχουν καταφέρει να διασωθούν με μικρές παραλλαγές σε κάθε γειτονιά της Ελλάδας μας, το αντίστοιχο τροχοφόρο καράβι είναι τα άρματα που δεν λείπουν από καμία παρέλαση ενώ τις δύο Κυριακές της Αποκριάς ο χορός στους δρόμους και το πείραγμα των περαστικών είναι ακόμα ζωντανό.
Μερικές απο τις σατυρικές αναπαραστάσεις είναι:
- Οι “κουδουνάτοι” στην Νάξο
- Η δίκη του Καδή – Λιτόχωρο
- Ο ιερός και ο βλάχικος γάμος σχεδόν σε όλη την Ελλάδα
- Ο γέρος και η κορέλα στην Σκύρο
- Το έθιμο του καλόγερου στο Νομό Σερρών
Ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε μία σημαντική σελίδα στην ιστορία της χώρας μας που άφησε κι αυτή στο πέρασμα του χρόνου το στίγμα της στην γιορτή της Αποκριάς και δεν είναι άλλη από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Πολλά έθιμα σε Βόρεια και όχι μόνο Ελλάδα είναι επηρεασμένα και απεικονίζουν σκηνές από τα χρόνια της σκλαβιάς.
Δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί και η σημασία της λέξης Τσικνοπέμπτη.
Η τσίκνα, ως προσφορά των θνητών για την εύνοια των θεών, αντλεί τον γενεσιουργό της μύθο από την απάτη που διέπραξε ο Προμηθέας απέναντι στον Δία.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, μετά την Τιτανομαχία, όταν θεοί και άνθρωποι μαζεύτηκαν στη Σικυώνα για να ορίσουν τα δικαιώματα του καθενός, ο Προμηθέας, που προστάτευε το ανθρώπινο είδος, αποφάσισε να ξεγελάσει τον Δία. Πήρε ένα βόδι, το έσφαξε, το έγδαρε, το κομμάτιασε, έκοψε και το τομάρι του στα δύο, και κατόπιν τύλιξε με το μισό τομάρι όλα τα ψαχνά και με το άλλο μισό τομάρι τα λίπη και τα κόκκαλα.
Ο Προμηθέας έβαλε τα δύο κομμάτια μπροστά στον Δία για να διαλέξει. Το ένα με τα ψαχνά ήταν κακοσχηματισμένο και άτεχνο, ενώ το άλλο με τα λίπη, φουσκωμένο και δελεαστικό. Ο μύθος θέλει τον Δία να καταλαβαίνει το πονηρό σχέδιο του Προμηθέα, αλλά να πέφτει στην παγίδα (προκειμένου να εξελιχθεί ο μύθος). Επιλέγει λοιπόν το κομμάτι με τα λίπη και αφήνει το άλλο με τα ψαχνά, που με τη σειρά του ο Προμηθέας, προσέφερε στους ανθρώπους, εγκαινιάζοντας το έθιμο να τρώνε οι άνθρωποι τα ψαχνά από τα ζώα της θυσίας και να καίνε τα λίπη, να δημιουργούν δηλαδή «τσίκνα», ως προσφορά προς τους θεούς.
Το πόσο σημαντική θεωρείται η τσίκνα για τη λατρεία των αρχαίων ελληνικών θεοτήτων, φαίνεται ανάγλυφα στην κωμωδία του Αριστοφάνη Όρνιθες, όταν οι άνθρωποι / πτηνά φτιάχνουν μία πολιτεία ανάμεσα στη γη και τον ουρανό, τη «Νεφελοκοκκυγία», που εμποδίζει την τσίκνα από τις θυσίες των ανθρώπων να φτάνει στους θεούς. Οι θεοί, που γνωρίζουν ότι εάν πάψουν να λατρεύονται από τους θνητούς, θα χάσουν τις δυνάμεις τους, στέλνουν αντιπροσωπεία για να διαπραγματευτεί την ελεύθερη διακίνηση της τσίκνας.
