Ο Μαρτίνος Λούθηρος και η επίσκεψη του στο Βατικανό (1510–1511): Το σοκ που γέννησε τη Μεταρρύθμιση!

Ο Μεσαίωνας ορθός παρουσιάζεται ως παράδειγμα προς αποφυγή για τους παρανοϊκούς και αυστηρούς κανόνες του. Αυτό κάνει πολλούς να πιστεύουν πως ήταν και ηθικά ακέραιος, πως αν παραβίαζες έναν κανόνα, θα καιγόσουν στη φωτιά. Μόνο που αυτή εντύπωση είναι εντελώς λανθασμένη.

Ο Μεσαίωνας δεν ήταν ποτέ «ηθικά αυστηρός». Αυτός είναι ένας από τους πιο επίμονους και ψεύτικους μύθους της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας. Δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα από δύο αντίθετες πλευρές για διαφορετικούς λόγους: οι καθολικοί ρομαντικοί ήθελαν μια «χρυσή εποχή πίστης και αγνότητας», ενώ οι διαφωτιστές ήθελαν να δείξουν πόσο «σκοτεινοί και καταπιεσμένοι» ήταν οι αιώνες πριν από αυτούς.

Στο παρακάτω άρθρο θα θίξουμε την απαγορευμένη ιστορία του μεσαίωνα αλλά και την επανάσταση του Μαρτίνου Λούθηρου, που ουσιαστικά οδήγησε στην Αναγέννηση. Θα μιλήσουμε για ένα μεσαίωνα που μοιάζει στην καλύτερη με μια άθλιας μορφής Woke agenda και στην χειρότερη – με τα Σόδομα και τα Γόμορρα της εβραϊκής μυθολογίας – αν και όπως περιέγραψε ο Λούθηρος “Είναι χειρότεροι από τα Σόδομα”.

Μπορεί να ακούγεται οξύμωρο να κατηγορείς τον μεσαίωνα ως “Woke” – Τα στοιχεία του άρθρου όμως, είναι ιστορικά καταγεγραμμένα και τεκμηριωμένα και προκαλώ τον οποιονδήποτε να τα αντικρούσει.

Γιατί η εποχή μας συμπίπτει με τον μεσαίωνα;

Και οι δύο εποχές έχουν ακριβώς την ίδια δομή:

• Μια επίσημη, απόλυτη, «ιερή» ηθική που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.
• Ένα δόγμα που ορίζεται από μια μικρή, αυτοδιορισμένη ελίτ (μεσαίωνας: κλήρος· σήμερα πολιτική ορθότητα, ακαδημαϊκοί, επιστήμη).
• Μια γλώσσα που πρέπει να μιλάς ακριβώς όπως ορίζεται, αλλιώς είσαι αιρετικός.
• Μια τιμωρία που έρχεται άμεσα και δημόσια: τότε αφορισμός, πυρά, δήμευση· σήμερα cancel, culture, απόλυση, κοινωνικός θάνατος.

Η διαφορά είναι μόνο τεχνολογική: ο μεσαίωνας είχε την Ιερά Εξέταση με σίδερα και φωτιά·
η εποχή μας έχει την Ιερά Εξέταση με αλγόριθμους, πολιτική ορθότητα και πολιτική πόλωση. Και στις δύο περιπτώσεις η «ηθική καθαρότητα» λειτουργεί ως εργαλείο εξουσίας και κοινωνικού ελέγχου, όχι ως πραγματική ηθική. Αυτό θα δούμε παρακάτω γιατι δεν είναι μέρος της προόδου αλλά του συντηρητισμού.

Ο συντηρητισμός στην πράξη σημαίνει το αντίθετο από αυτό που διακηρύσσει, κρύβει μια βαθιά υποκρισία. Αυτά είναι γεγονότα που τα βλέπουμε γύρω μας. Όσο πιο αυστηροί οι κανόνες και τα κηρύγματα, τόσο περισσότερη η χαλάρωση των ηθών στην κοινωνία, τόσο περισσότερη η βία πίσω από τις κλειστές πόρτες.

Δεν είναι μπέρδεμα. Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα με διαφορετικό περιτύλιγμα. Και οι δύο πλευρές (αριστερά – δεξιά), σήμερα λειτουργούν με την ίδια μεσαιωνική συνταγή: Δεν έχουν τόσο πολιτικές διαφορές αλλά κοινωνικές και συστήματα ελέγχου – Έχουν μια Απόλυτη Ηθική Αλήθεια που δεν επιδέχεται συζήτηση.

• Αριστερά/woke: «Οτιδήποτε δεν είναι politically correct είναι βία, ρατσισμός, φασισμός».
• Δεξιά/συντηρητικοί: «Οτιδήποτε δεν είναι πατρίς-θρησκεία-οικογένεια είναι προδοσία, ηθική κατάπτωση».

Η αγαμία του κλήρου δεν λειτούργησε ως φραγμός· λειτούργησε ως άδεια ελευθέρας για παιδεραστία, πορνεία και κάθε είδους κακοποίηση, γιατί δεν υπήρχε καμία πιθανότητα τιμωρίας. Στο Βυζάντιο υπήρχαν νόμοι που προέβλεπαν πυρά για τους «σοδομίτες», αλλά οι αυτοκράτορες Μιχαήλ Γ΄, Βασίλειος Α΄ και Κωνσταντίνος είχαν ανοιχτά χαρέμια με αγόρια και άντρες εραστές και κανείς δεν τολμούσε να μιλήσει.

Στη Δυτική Ευρώπη η Εκκλησία αφόριζε την πορνεία, αλλά οι επίσκοποι διατηρούσαν χαρέμια από αγόρια και οι πάπες νόθα παιδιά. Στα μοναστήρια, ανδρικά και γυναικεία, η σεξουαλική κακοποίηση ήταν τόσο διαδεδομένη που οι επισκοπικές επισκέψεις του 13ου-15ου αιώνα καταγράφουν δεκάδες περιπτώσεις μοναχών που βίαζαν παιδιά και εφήβους «για να τους διδάξουν ταπεινοφροσύνη».

Γι’ αυτό ο συντηρητισμός στην πράξη μοιάζει πολύ, σχεδόν πάντα το αντίθετο από αυτό που διακηρύσσει. Το είδαμε στον Μεσαίωνα, το είδαμε στις θεοκρατίες του 20ού αιώνα, το βλέπουμε και σήμερα σε κάθε κλειστό, ιεραρχικό και «ηθικά άκαμπτο» σύστημα: όσο πιο ψηλά το τείχος της δημόσιας ηθικολογίας, τόσο πιο βαθιά η σαπίλα από κάτω.

Μαρτίνος Λούθηρος – ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής της Ευρώπης.

Ο Μαρτίνος Λούθηρος γεννήθηκε το 1483 στο Άισλεμπεν της Σαξονίας, γιος ενός ανθρακωρύχου που κατάφερε να γίνει εύπορος επιχειρηματίας. Ο πατέρας του τον προόριζε για δικηγόρο και τον έστειλε στο καλύτερο πανεπιστήμιο της εποχής, την Ερφούρτη. Στις 2 Ιουλίου 1505, ενώ γυρνάει σπίτι του με άδεια, τον πιάνει τρομακτική καταιγίδα κοντά στο χωριό Στέττερνχαϊμ. Μια αστραπή πέφτει δίπλα του και από τον τρόμο ουρλιάζει: «Αγία Άννα, σώσε με και θα γίνω μοναχός!». Δεκαπέντε μέρες μετά, παρά τις διαμαρτυρίες του πατέρα του, μπαίνει στο πιο αυστηρό μοναστήρι των Αυγουστινιανών της Ερφούρτης.

Το 1520 είναι η χρονιά-φωτιά. Αφορισμένος πια από τον πάπα, γράφει μέσα σε λίγους μήνες τρία εκρηκτικά έργα: «Προς την Χριστιανική Ευγενή Τάξη της Γερμανίας», «Περί της Βαβυλωνίας Αιχμαλωσίας της Εκκλησίας» και «Περί της Ελευθερίας του Χριστιανού». Εκεί διατυπώνει τις τρεις μεγάλες αρχές που θα γκρεμίσουν τον παπισμό: μόνο η Γραφή, μόνο η πίστη, μόνο η χάρη. Την ίδια χρονιά καίει δημόσια στην Βιττεμβέργη την παπική βούλα του αφορισμού του.

Το 1521 καλείται σε δίκη στη Σύνοδο της Βορμς. Όταν του ζητάνε να ανακαλέσει, απαντάει με την ιστορική φράση: «Εδώ στέκομαι. Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Ο Θεός να με βοηθήσει. Αμήν». Ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε΄ τον κηρύσσει έκνομο, αλλά ο εκλέκτορας της Σαξονίας Φρειδερίκος ο Σοφός τον κρύβει στο κάστρο Βάρτμπουργκ.

Εκεί, μεταμφιεσμένος σε ιππότη με το ψευδώνυμο «Γιούνκερ», μεταφράζει την Καινή Διαθήκη στα γερμανικά μέσα σε 11 εβδομάδες – η μετάφραση που θα αλλάξει για πάντα τη γλώσσα και την παιδεία των Γερμανών. Η μετάφρασή της Βίβλου δεν είναι απλώς «η πρώτη στα γερμανικά». Είναι το κείμενο που κυριολεκτικά δημιούργησε τη σύγχρονη γερμανική γλώσσα. Χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχε ο Γκαίτε, ο Σίλλερ, ο Καντ όπως τους ξέρουμε.

Το 1525 απαρνιέται την αγαμία και παντρεύεται την πρώην μοναχή Κατερίνα φον Μπόρα (μία από τις 12 μοναχές που δραπέτευσαν από το μοναστήρι με τη βοήθειά του). Απέκτησαν έξι παιδιά και το σπίτι τους στη Βιττεμβέργη γίνεται το πρώτο προτεσταντικό πρεσβυτέριο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του είναι σκληρά: πόλεμος με τους αναβαπτιστές, με τους Εβραίους (τα αντισημιτικά του κείμενα ίσως τα θίξουμε άλλη φορά), και συνεχής μάχη με την αρρώστια. Πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1546 στο Άισλεμπεν, εκεί που γεννήθηκε, ενώ πήγαινε να συμφιλιώσει δύο πρίγκιπες. Οι τελευταίες του λέξεις, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ήταν: «Είμαστε ζητιάνοι. Αυτή είναι η αλήθεια».

Το ταξίδι του Μαρτίνου Λούθηρου στη Ρώμη (1510-1511)

Ο Μαρτίνος Λούθηρος έφτασε στη Ρώμη το φθινόπωρο του 1510 ως ένας ευλαβέστατος μοναχός Αυγουστινιανός, 27 ετών, που ακόμα πίστευε ότι η Ρώμη ήταν η Αγία Πόλη. Είχε σταλεί από το μοναστήρι του στη Βιττεμβέργη για μια υπόθεση του τάγματος και έμεινε περίπου έναν μήνα. Αυτός ο μήνας του άλλαξε για πάντα τη ζωή.

Από την πρώτη κιόλας εβδομάδα άρχισε να βλέπει πράγματα που δεν τα χωρούσε ο νους του. Στους ναούς οι ιερείς έτρεχαν τις λειτουργίες σαν να ήταν σε αγώνα ταχύτητας. Ένας ιερέας που τον ρώτησε γιατί βιάζεται του απάντησε γελώντας: «Γρήγορα, αδερφέ, έχω ακόμα έξι λειτουργίες και πάω στα αγόρια μου». Στον Άγιο Πέτρο έβλεπε καρδιναλίους να μπαίνουν με πολυτελή άμφια και να βγαίνουν από πίσω πόρτες με νεαρά αγόρια που τα κρατούσαν σφιχτά από το χέρι ή από τη μέση.

Σε μια ταβέρνα κοντά στο Βατικανό άκουσε έναν Ρωμαίο ιερέα να λέει ανοιχτά: «Ευτυχώς που τηρούμε την αγαμία, γιατί έτσι έχουμε και αγόρια και γυναίκες». Την πιο βαριά εντύπωση την πήρε όταν πήγε να προσκυνήσει στην Scala Sancta, την Αγία Κλίμακα που λέγανε ότι την είχε φέρει η Αγία Ελένη από τα Ιεροσόλυμα. Ενώ ανέβαινε γονατιστός τα σκαλοπάτια, όπως όριζε το τυπικό για να πάρει συγχώρεση, άκουσε πίσω του έναν Γερμανό ιερέα να μουρμουρίζει ειρωνικά: «Ούτε ο Χριστός δεν περνούσε τέτοια βάσανα…».

Εκείνη τη στιγμή, όπως έγραψε αργότερα ο ίδιος, «κάτι έσπασε μέσα του». Όταν γύρισε στη Γερμανία δεν μίλησε αμέσως δημόσια. Κράτησε τις εικόνες μέσα του σαν δηλητήριο που δούλευε αργά. Το 1517, όταν είδε τον Τέτζελ να πουλάει συγχωροχάρτια στη Σαξονία για να χτίσει ο πάπας Λέων Ι΄ τον Άγιο Πέτρο, οι εικόνες της Ρώμης ξέσπασαν.

Το 1520 και μετά, όταν έχει ποια αφοριστεί, ξεκινάει ουσιαστικά μια επανάσταση και μιλάει ανοιχτά και με ονόματα.

«Αν θέλεις να ξέρεις τι είναι η Ρώμη, φαντάσου μια πόλη όπου ο Χριστός πουλιέται κάθε μέρα για χρυσάφι και όπου τα μικρά αγόρια πουλιούνται για σάρκα. Εγώ το είδα με τα μάτια μου».

Αυτή η εμπειρία δεν ήταν απλώς ένα σοκ. Ήταν η αιτία που ο Λούθηρος έπαψε να βλέπει την Εκκλησία της Ρώμης ως Εκκλησία του Χριστού και την είδε ως «συναγωγή του Σατανά». Όλη η Μεταρρύθμιση, από τις 95 Θέσεις μέχρι το τέλος της ζωής του, ξεκίνησε από εκείνο τον μήνα στη Ρώμη όπου ένας νεαρός μοναχός είδε την αγιότητα ως το μεγαλύτερο πορνείο της Ευρώπης.

Κατά την παραμονή του είδε ιερείς να τελούν έως και δέκα λειτουργίες την ημέρα αποκλειστικά για τα χρήματα, απαγγέλλοντας τα λόγια της καθιέρωσης με ταχύτητα και χλευασμό. Είδε να πουλάνε το ατελείωτο «Τίμιο σταυρό» που κρεμάστηκε ο Ιησούς – το σκοινί του Ιούδα – ακόμα και το «γάλα της Παναγίας» και να διακηρύσσουν ανοιχτά πως ο θεός θέλει τους ιερείς πλουσιότερους απ όλους.

Παρατήρησε καρδινάλιους και επισκόπους να κυκλοφορούν δημόσια με εφήβους 12-13 ετών που αποκαλούνταν «θαλαμηπόλοι» ή «νεαροί γραμματείς», ενώ ήταν διαδεδομένο ότι διατηρούσαν σεξουαλικές σχέσεις μαζί τους. Σε ταβέρνες κοντά στο Βατικανό άκουσε Ρωμαίους κληρικούς να λένε ανοιχτά ότι η αποχή απο τις γυναίκες (αγαμία) είναι ευλογία επειδή «δεν μένουν έγκυα τα αγόρια» ή… «δεν έχουν περίοδο» φράσεις (ιστορικά καταγεγραμμένες) που επαναλαμβάνονται και σε βενετικές διπλωματικές εκθέσεις της ίδιας εποχής.

Ο Λούθηρος κατέγραψε τα όσα είδε στο Βατικανό: ότι οι καρδινάλιοι διατηρούσαν στα παλάτια τους μόνιμους νεαρούς «υπηρέτες» τους οποίους ντύνανε με μεταξωτά και παρουσίαζαν ως προσωπικούς βοηθούς. Ένας από αυτούς είχε μέσα στο δωμάτιο δεκατέσσερα αγόρια κάτω των δεκαέξι ετών. Όταν ρώτησε έναν Ιταλό ιερέα γιατί δεν ντρέπονται, πήρε και την σωστή απάντηση «έτσι κάνουμε εδώ στη Ρώμη, Γερμανέ, μην είσαι πουριτανός».

Στις επιστολές του μετά το 1520 και ιδίως στο έργο του το 1545 «Κατά του Παπισμού που ίδρυσε ο Διάβολος» γράφει ψυχρά: «Η Ρώμη είναι χτισμένη πάνω στην κόλαση. Είδαμε ιερείς να χειρίζονται νεαρά αγόρια δημοσίως όπως οι Τούρκοι τις παλλακίδες τους. Είναι χειρότεροι από τα Σόδομα, γιατί στα Σόδομα τουλάχιστον δεν υπήρχε η αξίωση της αγιότητας».

Στις Συζητήσεις στο Τραπέζι (Tischreden) επαναλαμβάνει: «Η Ρώμη είναι το μεγαλύτερο πορνείο του κόσμου. Τα αγόρια εκεί πωλούνται ανοιχτά και οι αγοραστές φοράνε πορφύρα». Η εμπειρία αυτή δεν παρέμεινε ιδιωτική. Από το 1520 και μετά γίνεται κεντρικό επιχείρημα σε όλα του τα πολεμικά κείμενα: η Ρώμη δεν είναι Εκκλησία Χριστού αλλά «συναγωγή του Σατανά» και «η Πόρνη της Αποκάλυψης που κάθεται πάνω σε επτά λόφους».

Στις ομιλίες του περιέγραψε: «Η παιδεραστία και η σεξουαλική διαφθορά του κλήρου είναι κανονικοποιημένη και αυτό, σας το παρουσιάζω ως το αποδεικτικό στοιχείο της πλήρους αποστασίας της παπικής εξουσίας.»

Έτσι, η Μεταρρύθμιση του Λούθηρου δεν ξεκίνησε πρωτίστως από θεολογικές διαφωνίες για τη χάρη ή τα έργα, αλλά από την ψυχρή διαπίστωση ενός μοναχού ότι η κεντρική εξουσία της Εκκλησίας είχε μετατραπεί σε οργανωμένο σύστημα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και εφήβων, καλυμμένο με άμφια και χρυσό.

Οι βασικές μεταρρυθμίσεις που ο ίδιος ο Λούθηρος εισήγαγε και επέβαλε στη ζωή της Εκκλησίας είναι λίγες, ριζικές και άλλαξαν για πάντα τον χριστιανισμό.

Πρώτη και μεγαλύτερη ήταν η κατάργηση της ιερατικής τάξης ως ξεχωριστής, ανώτερης κάστας. Για τον Λούθηρο όλοι οι βαπτισμένοι χριστιανοί είναι «ιερείς» – το «ιεροσύνη όλων των πιστών». Δεν υπάρχει πια οντολογική διαφορά ανάμεσα σε κληρικό και λαϊκό. Ο πάστορας δεν είναι μεσίτης, δεν έχει μαγικές δυνάμεις, δεν μεταβάλλει ουσίες. Είναι απλώς ένας πιστός που έχει επιλέξει ένα άλλο δρόμο.

Δεύτερη ήταν η μείωση των μυστηρίων από επτά σε δύο μόνο: το Βάπτισμα και η Θεία Ευχαριστία. Όλα τα υπόλοιπα (Χρίσμα, Εξομολόγηση, Γάμος, Ιερωσύνη, Αγ. Έλαιον) τα μετέτρεψε σε απλές τελετές. Η Θεία Ευχαριστία παύει να είναι θυσία που επαναλαμβάνεται. Είναι ανάμνηση και παρουσία Χριστού «με τον άρτο και τον οίνο» (consubstantiatio), όχι μετουσίωση.

Τρίτη ήταν η κατάργηση της αγαμίας των κληρικών. Ο Λούθηρος όχι μόνο επέτρεψε, αλλά θεωρούσε καθήκον τον γάμο των παστόρων. Ο ίδιος παντρεύτηκε το 1525 την Κατερίνα φον Μπόρα και έκανε το πρώην μοναστήρι των Αυγουστινιανών στη Βιττεμβέργη το πρώτο προτεσταντικό πρεσβυτέριο.

Τέταρτη ήταν η λατρεία στη γλώσσα του λαού και η συμμετοχή του λαού ως ισότιμος του κλήρου. Η λειτουργία παύει να είναι λατινική παράσταση όπου ο κόσμος απλώς κοιτάει. Γίνεται με ύμνους που τραγουδάει όλη η εκκλησία (ο ίδιος έγραψε 37 ύμνους, το «Ein feste Burg ist unser Gott» είναι ο «εθνικός ύμνος» του Προτεσταντισμού).

Πέμπτη ήταν η πλήρης κατάργηση της λατρείας των αγίων, των εικόνων, των λειψάνων, των προσκυνημάτων, τα θεώρησε όλα απάτες. Τα μοναστήρια έπρεπε να κλείσουν ή να μετατραπούν σε σχολεία και νοσοκομεία. Και η προσευχή έπρεπε να γίνεται χωρίς μεσολαβητές.

Αυτές οι πέντε αλλαγές ήταν απλά η αρχή για μια σειρά μεταρρυθμίσεων. Έσπασαν ολόκληρο το μεσαιωνικό οικοδόμημα και γέννησαν τον σύγχρονο κόσμο: ατομική συνείδηση, ισότητα και ελευθερία εθνικές γλώσσες, έμφαση στην παιδεία και την υγεία.

Πέθανε χωρίς να δει την «Μεταρρύθμιση» να νικάει. Όταν πέθανε το 1546, οι καθολικοί είχαν ακόμα τα 2/3 της Γερμανίας και ο πόλεμος των 30 ετών (1618-1648) θα ερχόταν να σφραγίσει με αίμα αυτό που ξεκίνησε.

Βιβλιογραφία / Πηγές

Πηγές του Λούθηρου

• Tischreden (Table Talk): Luther’s Works, Vol. 54 (Philadelphia: Fortress Press, 1967), ed. Theodore G. Tappert. Πλήρης μετάφραση online
• Wider das Papsttum zu Rom, vom Teufel gestiftet (Against the Roman Papacy, Founded by the Devil): Luther’s Works, Vol. 41 (Philadelphia: Fortress Press, 1968), ed. Eric W. Gritsch. PDF στο Internet Archive.
• Επιστολή προς Georg Spalatin (1520): Weimar Ausgabe (WA Br 2, 42–44). Πλήρης WA έκδοση.
• Martin Brecht, Martin Luther: Shaping and Defining the Reformation, 1521-1532 (Minneapolis: Fortress Press, 1990), σελ. 12-15. PDF στο Internet Archive.

Πηγές για την ιστορική παιδεραστία στο Βατικανό

• Liutprand of Cremona, Antapodosis (c. 960): The Complete Works of Liudprand of Cremona (Washington: Catholic University of America Press, 1949). Πλήρης μετάφραση PDF.
• Caesar Baronius, Annales Ecclesiastici (1588-1607), Vol. 15. Online στο Internet Archive.
• Ferdinand Gregorovius, History of the City of Rome in the Middle Ages, Vol. III (London: George Bell & Sons, 1895), σελ. 200-250. PDF στο Scribd
• Lindsay Brook, “Popes and Pornocrats: Rome in the Early Middle Ages”, Foundations, Vol. 1, No. 1 (2008). PDF online.
• Rodney Stark, For the Glory of God: How Monotheism Led to Reformations, Science, Witch-Hunts, and the End of Slavery (Princeton: Princeton University Press, 2003), κεφ. 4. PDF στο Internet Archive.