Σαν σήμερα, 23 Μαρτίου, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, αφόρισε την Φιλική Εταιρεία, τον Υψηλάντη και τον Σούτσο!

Ο αφορισμός είναι ένα από τα σημεία τριβής σχετικά με την Επανάσταση του 1821.

Το “γιατί” της κίνησης αυτής είναι που προκαλεί ακόμα και σήμερα εντάσεις…

Οι δύο αγωνιστές αποκαλούνται:

“απονενοημένοι, αλαζόνες, δοξομανείς, ματαιόφρονες, ψευδολόγοι”.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης περνάει τον Προύθο και κηρύσσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Για πολλούς ιστορικούς, άλλωστε, αυτή είναι η πραγματική ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης. Όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ έμαθε τα νέα (την 1 Μαρτίου 1821) από τον Ρώσο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη Στογγάνοφ, εξοργίστηκε και ζήτησε να κατασταλεί η Επανάσταση των Ελλήνων με κάθε τρόπο. Ακόμα και αν χρειαστεί να σφαγιαστούν όλοι οι Έλληνες. Παράλληλα, ξεκίνησε πολεμικές προετοιμασίες και κήρυξε την Κωνσταντινούπολη σε κατάσταση πολιορκίας.

Τυφλωμένος από την οργή του ο Σουλτάνος αποφασίζει και διατάζει γενική σφαγή των Ελλήνων. Για να γίνει αυτό, ωστόσο, ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη των Οθωμανών σεϊχουλισλάμη Χατζή Χαλίλ Εφέντη, ο οποίος αρνείται να συμμετέχει στη σφαγή λέγοντας στον Σουλτάνο πως κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο στο Κοράνι. Η στάση αυτή προκαλεί μεγαλύτερη οργή στον Σουλτάνο ο οποίος τον παύει από τα καθήκοντά του, τον εξορίζει και άμεσα διορίζει άλλον στη θέση του. Ο νέος σεϊχουλισλάμης αναγκάζεται να εκδώσει την απαραίτητη φετφά αλλά χρησιμοποιώντας ένα μικρό τέχνασμα καθώς δεν έκανε λόγο για γενική σφαγή αλλά για τιμωρία μόνο των ενόχων. Όσων δηλαδή είχαν επαναστατήσει.

Μερικές ημέρες αργότερα και ενώ έχει καταλαγιάσει η οργή του, ο Σουλτάνος εκδίδει φιρμάνι με το οποίο χορηγεί αμνηστία σε όσους Έλληνες δεν είχαν συμμετάσχει στο ξέσπασμα της Επανάστασης και εφόσον δήλωναν κατηγορηματικά πως δε θα το κάνουν στο μέλλον.

Αυτό, ωστόσο, όπως φάνηκε δεν του αρκούσε και ήθελε περισσότερες διαβεβαιώσεις πως οι Έλληνες δε θα προχωρήσουν σε έναν γενικό ξεσηκωμό αλλά οι όποιες εστίες εξέγερσης θα περιοριστούν γρήγορα. Για τον λόγο αυτό εξέδωσε ένα ακόμα φιρμάνι με το οποίο απαιτούσε από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ να αφορίσει τον Αλέξανδρο Σούτσο, τον Μιχαήλ Σούτσο και τη Φιλική Εταιρεία.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς ο Πατριάρχης συνέταξε δυο αφορισμούς. Ο πρώτος ήταν χειρόγραφος και χωρίς καμία επισημότητα. Ήταν ένας αφορισμός… τοπικής εμβέλειας και αφορούσε τη Μολδοβλαχία. Ο Σουλτάνος, ωστόσο, κατάλαβε αμέσως το τέχνασμα που επιχείρησε ο Πατριάρχης και απαίτησε να συνταχθεί νέος αφορισμός πιο επίσημος, πιο γενικός και σε επίσημο (και μονό) χαρτί του Πατριαρχείου προκειμένου να διαμοιραστεί τάχιστα σε αντίτυπα σε κάθε γωνιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μια ημέρα σαν σήμερα, ο Πατριάρχης υπέγραψε τον δεύτερο και επίσημο αφορισμό.

Ο θάνατος του

Εν τω μεταξύ ο Σουλτάνος, υπό την πίεση ακραίων μουσουλμανικών διαδηλώσεων κατά των Ελλήνων, ζήτησε από τον Σεϊχουλισλάμη Χατζή Χαλίλ να εκδώσει διαταγή (φετouά) σχετικά με τη γενική σφαγή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Ο Χατζή Χαλίλ, ύστερα από διαβουλεύσεις με τον Γρηγόριο, ο οποίος του ξεκαθάρισε πως ο ίδιος ήταν κατά της επανάστασης, και βασιζόμενος σε ένα εδάφιο του Κορανίου, αρνήθηκε να εκδώσει τη φετφά τoυ Σουλτάνου, ο οποίος εξοργισμένος τον τιμώρησε με θάνατο και θεώρησε υπεύθυνο και τον Γρηγόριο Ε’.

Μετά τη λειτουργία του Πάσχα (10 Απριλίου 1821) ο Γρηγόριος συνελήφθη, κηρύχθηκε έκπτωτος και φυλακίστηκε. Το απόγευμα της ίδιας μέρας απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για τρεις ημέρες, εξευτελιζόμενος από τον όχλο.

Παρ΄ όλα αυτά όπως γίνεται συνήθως, αναγνωρίστηκε ως εθνομάρτυρας, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο τιμώντας τη μνήμη του στις 10 Απριλίου, ημέρα του απαγχονισμού του από τους Οθωμανούς Τούρκους.