Τι σημαίνει η φράση του Πρωταγόρα «Πάντων μέτρον άνθρωπος» και γιατί είναι η απάντηση σε όλα τα δόγματα.

Η φράση αποδίδεται στον Πρωταγόρα (5ος αιώνας π.Χ.). Ολόκληρη η ρήση, όπως τη μεταφέρει ο Πλάτων στον διάλογο Θεαίτητος (152a), είναι: «Πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ μὴ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν» Που σημαίνει: Ο άνθρωπος είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων, των όντων ότι υπάρχουν και των μη όντων ότι δεν υπάρχουν.

Δηλαδή ο άνθρωπος, ως υποκείμενο, καθορίζει την αλήθεια και την αξία των πραγμάτων μέσω της αντίληψής του. Δεν υπάρχει απόλυτη, αντικειμενική αλήθεια έξω από την ανθρώπινη εμπειρία ή κρίση. Αυτή είναι η ουσία του ανθρωποκεντρισμού, καθώς τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο της γνώσης και της ηθικής, χωρίς να εξαρτάται από θεϊκές αποκαλύψεις ή δόγματα.

Η ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι το «μέτρο» δίνει έμφαση στην ελευθερία της σκέψης και την ικανότητα κάθε ατόμου να κρίνει τον κόσμο με βάση τη λογική και την εμπειρία του. Αυτό προωθεί την ατομική ελευθερία, καθώς δεν απαιτεί υπακοή σε εξωτερικούς θεϊκούς ή δογματικούς κανόνες.

Ο Σωκράτης, όπως φαίνεται μέσω του Πλάτωνα, αντιτάχθηκε στον σχετικισμό του Πρωταγόρα, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν αντικειμενικές ηθικές αξίες. Οι σοφιστές, όπως ο Πρωταγόρας, κατηγορήθηκαν τον Πλάτωνα για «θρησκευτικό αγνωστικισμό» και αμφισβήτηση παραδοσιακών αξιών, επειδή έβαζαν τον άνθρωπο πάνω από θεούς ή νόμους.

Ωστόσο, η φράση του Πρωταγόρα θεωρήθηκε θεμέλιο της δημοκρατίας, καθώς υπονοούσε κάτι πιο βαθύ, ότι οι ανθρώπινες κρίσεις (όχι οι θεϊκές) καθορίζουν τους νόμους και τα πολιτεύματα, δίνοντας δύναμη στους πολίτες να διαμορφώνουν την κοινωνία τους.

Η φράση ερμηνεύτηκε ως χτύπημα στην ολιγαρχία, που βασιζόταν στη «θεϊκή πρόνοια» για να δικαιολογήσει την εξουσία της. Αντ’ αυτού, ο Πρωταγόρας πρότεινε ότι οι νόμοι και οι αξίες είναι ανθρώπινα δημιουργήματα, που μπορούν να αλλάξουν αν γίνουν «τυραννικά».